ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ:ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

Τα λάθη που κάνουμε όταν προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε την προσωπικότητα ή την συμπεριφορά των άλλων.

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες  που μας οδηγεί σε συμπεράσματα για τη συμπεριφορά των άλλων ατόμων είναι τα στερεότυπα. Βάσει αυτών, αποδίδουμε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στα άλλα άτομα, γύρω μας, επειδή ανήκουν σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Με αυτόν τον  τρόπο καταλήγουμε σε  υπεραπλουστεύσεις, υπεργενικεύσεις  και γενικότερα διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας. Η ύπαρξη των στερεοτύπων  εξυπηρετεί  έναν λειτουργικό ρόλο, δηλαδή μας διευκολύνει να διαχειριστούμε τον μεγάλο όγκο πληροφοριών που δεχόμαστε καθημερινά. Από την άλλη πλευρά, τα στερεότυπα και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την αντίληψη  παρουσιάζουν πολλές αρνητικές συνέπειες και συχνά δυσχεραίνουν την επικοινωνία, επειδή παρεμβάλλονται στη διαδικασία της αντίληψης και κάνουν τον καθένα από εμάς να μεταφράσει με διαφορετικό τρόπο τα μηνύματα που του δίνουν οι αισθήσεις του.

Ας δούμε  κάποια προβλήματα (μεροληψίες)  της αντίληψης  που μπορεί να παρεμβάλλονται όταν ερμηνεύουμε την προσωπικότητα την συμπεριφορά ή τα κίνητρα άλλων ατόμων:

Επιλεκτική αντίληψη: Λόγω της μεγάλης δυσκολίας να αφομοιώσουμε όλα τα ερεθίσματα που δεχόμαστε, καταφεύγουμε  στην επιλεκτική αντίληψη. Προσπαθούμε, δηλαδή, να συνθέσουμε μια άποψη για ένα άλλο πρόσωπο βασιζόμενοι μόνο σε κάποια στοιχεία και πληροφορίες που συγκεντρώνουμε από διάφορες πηγές, ενώ αφήνουμε στην άκρη άλλα στοιχεία. Τα στοιχεία που θα «επιλέξουμε» να αντιληφθούμε  δεν ξεχωρίζουν τυχαία αλλά εξαρτώνται από τα ενδιαφέροντά μας, τις στάσεις μας και τα κίνητρά μας.

Η  επίδραση του φωτοστέφανου: Η «επίδραση του φωτοστέφανου»  εμφανίζεται όταν αξιολογούμε ένα άτομο με κριτήριο ένα και μόνο χαρακτηριστικό του π.χ. την ομορφιά του ή την ευγένειά του παραβλέποντας άλλα αρνητικά του χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα μπορεί να θεωρούμε έναν υπάλληλο εξαιρετικό στην δουλειά του επειδή διεκπεραιώνει γρήγορα τις εργασίες που του ανατίθενται, χωρίς να λάβουμε υπόψη ότι μπορεί να γίνεται αγενής ή σκληρός με τους συναδέλφους του. Μπορεί να ισχύσει και το αντίθετο, να επικεντρωθούμε  δηλαδή σε ένα αρνητικό χαρακτηριστικό και να αγνοήσουμε τα υπόλοιπα που μπορεί να είναι θετικά χαρακτηριστικά.

Η  επίδραση των πρώτων εντυπώσεων: Είναι πολύ συνηθισμένο να δίνουμε βαρύτητα στην πρώτη εντύπωση που σχηματίζουμε για έναν άνθρωπο. Πολλές φορές, μάλιστα, αυτή η πρώτη εντύπωση αποδεικνύεται, στην πορεία, να είναι  ιδιαίτερα σταθερή και να μην αλλάζει εύκολα. Για παράδειγμα, σε μια εξέταση προφορικών, στο Πανεπιστήμιο, μπορεί να θεωρήσουμε ότι κάποιος φοιτητής που είναι περισσότερο επικοινωνιακός και έχει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση γνωρίζει περισσότερα, ενώ αντίθετα να υποτιμήσουμε τη γνώση ενός φοιτητή που είναι χαμηλών τόνων.

Η  επίδραση των τελευταίων εντυπώσεων:  Αυτή η γνωστική μεροληψία μοιάζει με την προηγούμενη. Σε αυτή την περίπτωση  παρουσιάζεται το αντίθετο φαινόμενο, δηλαδή η αντίληψή μας να σχηματίζεται βάσει  όχι των πληροφοριών που συλλέγουμε στην αρχή  αλλά στο τέλος της αλληλεπίδρασης μας.

Το σύνδρομο του «όμοιος με μένα»: Αρκετές φορές συμβαίνει να  αξιολογούμε περισσότερο θετικά τα άτομα με τα οποία θεωρούμε ότι έχουμε κοινά χαρακτηριστικά. Εκείνα τα άτομα που επηρεάζονται από το σύνδρομο αυτό έχουν την τάση να δημιουργούν περισσότερο θετικές εντυπώσεις για τους ανθρώπους που τους θυμίζουν τον εαυτό τους, για λόγους που αφορούν κοινά ατομικά χαρακτηριστικά, κοινές πεποιθήσεις π.χ. θρησκευτικές, πολιτικές, κοινή καταγωγή  κ.α. 

Αυτοεκπληρούμενη προφητεία: Στην περίπτωση αυτή η συμπεριφορά ενός ατόμου είναι πιθανόν να καθορίζεται από τον τρόπο που οι άλλοι αναμένουν να συμπεριφερθεί.

Έχοντας, δηλαδή,  κάποιες προσδοκίες από ένα άλλο άτομο του συμπεριφερόμαστε με τρόπο ανάλογο προς αυτές με άμεσο αποτέλεσμα το άτομο αυτό να τροποποιεί  τη συμπεριφορά του, ώστε να βρίσκεται σε συμφωνία με τις προσδοκίες μας.

Ασφαλώς, αυτή η διαδικασία είναι μια  διαδικασία που προκύπτει ασυνείδητα.Για παράδειγμα, έχουμε την περίπτωση ενός γονέα που περνάει  στο παιδί του το μήνυμα ότι δεν περιμένει εκείνο να τα καταφέρνει πολύ καλά στα μαθήματα. Τότε, είναι πιθανό,  όταν το παιδί μεγαλώσει, να εκπληρώσει αυτό που έχει προφητέψει ο γονιός με αποτέλεσμα να  εξελιχθεί πολύ λιγότερο από το πραγματικό δυναμικό του.

Προβολή: Η προβολή είναι η τάση να αποδίδουμε τα δικά μας χαρακτηριστικά, τις απόψεις μας  ή τα συναισθήματά μας στους ανθρώπους γύρω μας. Έτσι, καταλήγουμε να μην έχουμε μια σαφή και ρεαλιστική εικόνα για τους άλλους. Η προβολή αποτελεί έναν μηχανισμό άμυνας που ενεργοποιείται για να αποφύγουμε δύσκολα συναισθήματα. Για παράδειγμα, ένας φοιτητής  μπορεί να θεωρεί ότι ο καθηγητής του τον αντιπαθεί βαθιά, ενώ στην πραγματικότητα αυτός που νιώθει την αντιπάθεια να είναι ο ίδιος ο φοιτητής και όχι ο καθηγητής.

Βιβλιογραφία:Βακόλα, Μ., Νικολάου, Ι. (2019) Οργανωσιακή Ψυχολογία & Συμπεριφορά Εκδόσεις Rosili, σελ.111-115
Featured image:By Sam Williams on Pixabay