ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ GASLIGHTING ΚΑΙ ΠΩΣ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΤΕ

H Ελπίδα ήταν πολύ αναστατωμένη. Έκλεισε την πόρτα του σπιτιού της και κάθισε στην πρώτη καρέκλα που βρήκε μπροστά της, επειδή ένιωθε ότι θα καταρρεύσει. Μια ώρα νωρίτερα είχε πάει στην εταιρεία που εργαζόταν ο σύζυγός της  για να τον πάρει να πάνε για φαγητό. Είχε ξεχάσει το κινητό της στο σπίτι αλλά ήξερε ότι σχολάει ακριβώς στις 4 και θα τον περίμενε μέσα στο αυτοκίνητο μέχρι να σχολάσει. Εκείνος βγήκε στις 4, όπως κάθε μεσημέρι, συνάντησε μια γυναίκα που περίμενε στην είσοδο, την φίλησε και έφυγαν μαζί. Αργότερα όταν η Ελπίδα  του είπε πολύ ταραγμένη ότι «τους είχε δει», εκείνος γέλασε ειρωνικά και της είπε ότι «το φαντάστηκε». Πρόσθεσε ότι εκείνη θα έπρεπε να δει έναν ψυχίατρο. Η Ελπίδα άρχισε να αναρωτιέται μήπως πραγματικά το φαντάστηκε…

Η παραπάνω αφήγηση απεικονίζει μια από τις εκφάνσεις του φαινομένου, γνωστού ως gaslighting. Το gashlighting, ως όρος,  χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη  μορφή ψυχολογικής κακοποίησης  και χειραγώγησης, κατά την οποία ο κακοποιητής (gaslighter) προσπαθεί να κάνει  τη σύντροφό του να αμφισβητήσει την πραγματικότητα, τις σκέψεις, τις αντιλήψεις ή τα συναισθήματά της.

Ο όρος προήλθε από την ταινία του George  Cukor, «Gaslight», το 1944, στην οποία περιγράφεται η ιστορία της Paula (Ingrid Bergman) και του συζύγου της, Gregory (Charles Boyer), ο οποίος προσπαθεί να την απομονώσει  και να την κάνει να  πιστέψει  ότι είναι τρελή. Για να το επιτύχει αυτό, ο Gregory  χρησιμοποιεί  ένα τέχνασμα. Αναβοσβήνει  τα φώτα, ενώ στη συνέχεια αρνείται  ότι συνέβαινε αυτό  για να μπερδέψει και να διαστρεβλώσει την πραγματικότητά της Paula  μέχρι να την κάνει να “χάσει τα λογικά της”.

Γιατί κάποια άτομα, όμως, χρησιμοποιούν το gaslighting;

Ο στόχος του ατόμου που εφαρμόζει αυτή την τακτική είναι η άσκηση ελέγχου και εξουσίας πάνω στο θύμα. Αυτός ο τύπος συμπεριφοράς έχει συνήθως τις ρίζες του σε κάποια διαταραχή προσωπικότητας  και αποτελεί αγαπημένη τακτική των ναρκισσιστών. Μπορεί να  εκδηλωθεί σε κάθε έκφανση  των διαπροσωπικών μας σχέσεων: στην οικογένεια, στις συντροφικές ή φιλικές μας σχέσεις, στην εργασία.

Πώς θα το αναγνωρίσετε…

Υποτίμηση: Οι θύτες υποτιμούν τα συναισθήματά σας, τα αντιμετωπίζουν σα να μην έχουν καμία σημασία ή σας κατηγορούν  ότι αντιδράτε με υπερβολικό τρόπο. Λένε: «‘Έλα τώρα, είσαι υπερβολική», «είσαι υπερευαίσθητη», «δεν ξέρω για ποιο λόγο το μεγαλοποιείς».

Αμφισβήτηση:  Αμφισβητούν τη μνήμη σας, λένε κραυγαλέα ψέματα, πλάθουν  νέες ιστορίες, καταφανώς,  μη πραγματικές  ή αρνούνται ότι κάτι συνέβη ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι το ψέμα τους έχει αποκαλυφθεί. Είναι τόσο επιδέξιοι στον χειρισμό αυτόν  που το θύμα καταλήγει να αμφιβάλλει για τον εαυτό του. Λένε:«Τι είναι αυτά που λες; Ποτέ δεν το είπα αυτό», «Δεν θυμάσαι  καλά»

Άρνηση: Αρνούνται να συζητήσουν, ματαιώνουν τις  δικές σας προσπάθειες  για συζήτηση ή σας κατηγορούν ότι προσπαθείτε να τους μπερδέψετε. Λένε: «Τι νόημα έχει τώρα αυτό που ρωτάς;», «Δεν καταλαβαίνω καθόλου για ποιο πράγμα μιλάς», «Όχι τώρα, έχω δουλειά».

Έλλειψη κατανόησης: Ο θύτης  αρνείται να συζητήσει, να ακούσει τα συναισθήματα του θύματος, αλλά και να μοιραστεί τα δικά του. Λένε:«Τώρα γι’ αυτά θα μιλάμε;»

Υπεκφυγή: Όταν αναφέρετε μια ανησυχία σχετικά με τη συμπεριφορά τους, αλλάζουν θέμα ή σας κατηγορούν. Εσείς αποσυντονίζεστε,  μπερδεύεστε και αποθαρρύνεστε να το συζητήσετε αφού, όχι μόνο απάντηση δεν πρόκειται να πάρετε αλλά, επιπλέον, θα βρεθείτε και κατηγορούμενη. Λένε:«Δεν καταλαβαίνω τι λες, πάντα κατορθώνεις να με αποσυντονίζεις»

Λήθη : Όταν αναφέρετε ένα συγκεκριμένο γεγονός ή κάτι που είπαν, μπορεί να πουν ότι δεν θυμούνται ή να σας πουν ότι δεν συνέβη ποτέ. Λένε:«Αρχίζω να ανησυχώ για εσένα. Φαντάζεσαι  πράγματα»

Απαξίωση: Σας φέρνουν σε δύσκολη θέση και σας εκθέτουν μπροστά σε άλλα πρόσωπα  ότι τάχα δεν μπορείτε να θυμηθείτε τα γεγονότα  σωστά, ότι  μπερδεύεστε εύκολα ή ότι επινοείτε  πράγματα. Αυτό μπορεί ακόμη και να απειλήσει την καριέρα σας όταν συμβαίνει στη δουλειά. Στη συνέχεια, θα πουν ότι αστειεύονταν. Λένε:«Εντάξει, πώς κάνεις έτσι, ένα αστείο ήταν»

Μετατόπιση της ευθύνης: Τα άτομα αυτά δεν παραδέχονται ποτέ το λάθος τους, αντιθέτως ρίχνουν εξ ολοκλήρου το φταίξιμο σε εσάς, δημιουργώντας ενοχές. Λένε: «Εσύ φταις που δεν μου θύμισες ότι…»

Καλόπιασμα: Ο θύτης χρησιμοποιεί  γλυκά λόγια για να αποπροσανατολίσει τον στόχο του και να του δημιουργήσει ενοχές. Λένε: «Αφού το ξέρεις ότι σ’ αγαπάω γιατί με στενοχωρείς;»

Αρκετές φορές, στο πλαίσιο των διαπροσωπικών μας σχέσεων, θα τύχει να διαφωνήσουμε για πράγματα που πραγματικά μπορεί να μην θυμόμαστε ή να θεωρήσουμε ότι ο άλλος μας ρίχνει την ευθύνη. Αυτό δεν σημαίνει ότι η άλλη πλευρά χρησιμοποιεί το gaslighting. Για να θεωρήσουμε μια συμπεριφορά ως τακτική  χειραγώγησης θα πρέπει να έχει διάρκεια, σταθερότητα και γενικά  να χαρακτηρίζει τη σχέση μας, μια σχέση στην οποία θα έχουν διαμορφωθεί συνθήκες εξουσίας και ελέγχου από τον θύτη προς το θύμα.

Ενδείξεις ότι δέχεστε χειραγώγηση τύπου gaslighting…

• Νιώθετε ότι ο σύντροφός σας, σας ρίχνει την ευθύνη για ό,τι κι αν συμβεί;
• Νιώθετε  ενοχές και απολογείστε συχνά;
• Δικαιολογείτε τον σύντροφό σας για κάθε πρόβλημα, ενώ θεωρείτε ότι η ευθύνη είναι δική σας;
• Βιώνετε ανησυχία και άγχος για τη μνήμη σας, επειδή ο σύντροφός σας επιμένει ότι τα γεγονότα δεν συνέβησαν όπως τα λέτε;
• Νιώθετε συχνά ότι βρίσκεστε σε σύγχυση;
• Αμφισβητείτε τις σκέψεις, τη μνήμη και τα συναισθήματά σας;
• Αναρωτιέστε μήπως είστε υπερευαίσθητες ή υπερβολικές;
• Αναρωτιέστε αν παίρνετε τις σωστές αποφάσεις;
• Χρειάζεστε συχνά  επιβεβαίωση και επικύρωση για όσα σκέφτεστε;
• Απομονώνεστε από τον φιλικό και οικογενειακό περίγυρο;
• Νιώθετε συχνά άγχος ή θλίψη;

Πώς θα αντιμετωπίσετε το gaslighting;

Αρχικά, θα πρέπει να σιγουρευτείτε ότι πρόκειται για gaslighting. Δεν είναι εύκολο να το αναγνωρίσετε επειδή  λειτουργεί υπογείως  και, ενώ αρχίζει με συμπεριφορές μικρής σημασίας, τελικά  εξελίσσεται σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο χειραγώγησης. Ο στόχος του κακοποιητή είναι να σας κάνει να  αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας και να εξαρτάστε από την δική του εκδοχή για την πραγματικότητα.

Μοιραστείτε τους προβληματισμούς σας: Είναι κατανοητό ότι είναι δύσκολο  να μιλήσετε σε κάποιο τρίτο πρόσωπο, αφού και εσείς, οι ίδιοι ακόμη, αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας, όμως η συζήτηση με κάποιο κοντινό σας πρόσωπο, το οποίο εμπιστεύεστε μπορεί να σας προσφέρει ενθάρρυνση και στήριξη.

Συγκεντρώστε στοιχεία: Μπορείτε να κρατήσετε καθημερινά ημερολόγιο, να τραβήξετε φωτογραφίες,  να αποθηκεύσετε e-mail και μηνύματα, να  σημειώσετε τα ακριβή λόγια συνομιλιών. Η συγκέντρωση των στοιχείων δεν έχει στόχο να αποδείξει την αλήθεια στον θύτη, αφού εκείνος την γνωρίζει πολύ καλά. Όσα στοιχεία κι αν συγκεντρώσετε, εκείνος, κατά πάσα πιθανότητα, θα συνεχίσει να αρνείται την πραγματικότητα. Τα στοιχεία, πρωτίστως, θα βοηθήσουν εσάς όταν αμφισβητείτε τον εαυτό σας και θα συμβάλλουν στην αποκατάσταση της ψυχικής σας γαλήνης και ηρεμίας, ενώ είναι πιθανόν να τα βρείτε ιδιαίτερα χρήσιμα εάν τελικά η υπόθεσή  σας ακολουθήσει την νομική οδό. Απλώς, φροντίστε να διατηρείτε τα στοιχεία αυτά σε ασφαλές μέρος, ώστε να μην έχει πρόσβαση ο θύτης σε αυτά.

Μην διστάσετε να εκφράσετε την άποψή σας: Το gaslighting έχει στόχο να σας μπερδέψει, να σας κάνει να κλονιστείτε και  να αμφισβητήσετε τον εαυτό σας. Εάν δείξετε ότι αυτή η συμπεριφορά δεν σας επηρεάζει και παραμείνετε σταθεροί στην εκδοχή των γεγονότων, όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε, ίσως ο θύτης να αποφασίσει ότι δεν πιάνει η τακτική του.

Θέστε όρια: Απαντήστε στην κριτική και στις προσβολές με αποφασιστικότητα. Μην φοβάστε να του  πείτε ότι δεν του επιτρέπετε να σας μιλάει και να σας φέρεται με αυτόν τον τρόπο και ότι δεν θα ανεχτείτε άλλο αυτή τη συμπεριφορά.

Μην εμπλέκεστε σε αντιπαραθέσεις:  Μπορείτε να πείτε ότι η πραγματικότητα δεν είναι έτσι όπως την παρουσιάζει ο θύτης  αλλά επίσης ότι δεν επιθυμείτε να εμπλακείτε σε αντιπαραθέσεις. Αν συνεχίζει να σας προκαλεί  μην παίξετε το παιχνίδι του, αποσυρθείτε.

Εκτιμήστε την επικινδυνότητα: Αν εσείς  αντιδράσετε με σιγουριά και αποφασιστικότητα, ο θύτης θα διαπιστώσει ότι χάνει τον έλεγχο και μπορεί να γίνει επικίνδυνος. Προσπαθήστε να αποφύγετε την ένταση και επεξεργαστείτε ένα σχέδιο ασφαλούς διαφυγής.

Aν οι προσπάθειές σας να βάλετε όρια στην συμπεριφορά του θύτη, αποτύχουν δεν είναι δικό σας το λάθος. Είναι πραγματικά δύσκολο να αντιμετωπίσετε τα πρόσωπα που προσπαθούν τόσο επιδέξια να σας χειραγωγήσουν. Αν δεν αντιληφθείτε την προσπάθεια χειραγώγησης από την αρχή, στη συνέχεια διαμορφώνεται μια σχέση εξουσίας που είναι δύσκολο να αλλάξει. Μην ξεχνάτε: το gaslighting είναι μια μορφή κακοποίησης. Αναζητήστε βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας ειδικευμένους στην αντιμετώπιση της κακοποίησης.

Βιβλιογραφία:
-Johnson, V. E., Nadal, K. L., Sissoko, D. G., & King, R. (2021). “It’s not in your head”: Gaslighting,‘splaining, victim blaming, and other harmful reactions to microaggressions. Perspectives on psychological science, 16(5), 1024-1036.
-Stark, C. A. (2019). Gaslighting, misogyny, and psychological oppression. The monist, 102(2), 221-235.
-Sweet, P. L. (2019). The sociology of gaslighting. American Sociological Review, 84(5), 851-875.
-www.kethi.gr
Featured Image:By Sander Sammy on unsplash